Nghề nghiệp luôn là một trong những quyết định quan trọng nhất trong cuộc đời mỗi người. Tuy nhiên chúng ta lại phải đưa ra lựa chọn ở độ tuổi khi mà chưa hiểu nhiều về cuộc sống, về nghề nghiệp và về chính bản thân mình. Chính vì vậy nên chọn đúng là may mắn, chọn nhầm mới là bình thường.
Không biết đã là lần thứ bao nhiêu mình nhận được câu hỏi kiểu: “Chị ơi em làm kế toán được 3 năm, giờ muốn chuyển việc mà hoang mang chưa biết nên chuyển sang việc gì…” hay “Em học kế toán được 2 năm, bây giờ em muốn chuyển sang ngành khác…”, hoặc “Em học quản trị kinh doanh nhưng giờ muốn chuyển sang làm kế toán thì nên học gì…”
Chính bản thân mình khi chọn chuyên ngành đại học, cũng chẳng hiểu gì mà là theo lựa chọn của mẹ. Và vì bố mẹ là thế hệ cũ cả đời chỉ làm 1 nghề nên mình đã từng có tư tưởng rằng: Tìm 1 nghề, tìm 1 công ty để làm “ổn định”, dù mình chưa bao giờ có thể tưởng tượng ra việc bản thân đang làm công việc gì khi 50,60 tuổi. Nhưng thực tế thì sao? Cuối cùng bây giờ mình lại đang làm 1 việc hoàn toàn đi ngược với sự “ổn định”.
Các bạn đang học, đang làm hoặc chuẩn bị làm kế toán, các bạn nghĩ gì về nghề kế toán, và bạn nghĩ mình có phù hợp về nghề này không? Mình đoán là nhiều bạn không cần nghĩ cũng sẽ nói luôn rằng đây là 1 nghề chi tiết, nhàm chán, khô khan, suốt ngày số má với sổ sách. Còn nếu hỏi Chat-GPT, các bạn sẽ nhận được câu trả lời như này:
Câu trả lời này theo mình là không sai. Do đặc tính công việc thường phải làm việc với số liệu chi tiết, rồi giấy tờ hoá đơn, hợp đồng, rồi lập báo cáo nên các đặc điểm như tỉ mỉ, chính xác, kiên nhẫn là cần thiết. Chúng ta cũng cần có kỹ năng phân tích số liệu, tư duy logic để xử lý số liệu. Kỹ năng giao tiếp thì nghề nào cũng cần.
Tuy nhiên, câu trả lời này là quá chung chung, chưa giải thích cụ thể được yêu cầu với bằng cấp cần có khi ứng tuyển công việc, cũng như kỹ năng chuyên môn khi làm việc. Và câu trả lời này cũng chưa đủ. Mới chỉ xem xét 1 chiều mà chưa xem xét đến kỳ vọng bản thân của chúng ta về sự nghiệp. Trong khi nhiều lúc đây mới là vấn đề quyết định ý.
Dưới đây là bản tóm tắt lại nội dung cuộc trao đổi với chị Nguyễn Thị Loan – Giám đốc tư vấn tại Công ty TNHH Manabox Việt Nam và Tổng Giám đốc Công ty TNHH Gonnapass. Chị đã có gần 20 năm kinh nghiệm trong ngành kế toán. Chị đã trải qua nhiều vị trí khác nhau, từ nhân viên tư vấn kế toán, thuế đến chủ doanh nghiệp trong lĩnh vực này và có kinh nghiệm quản lý các nhân viên kế toán của mình cũng như làm việc với nhân viên kế toán của khách hàng. Mình tin rằng những chia sẻ thực tế từ chị sẽ giúp các bạn có được cái nhìn rõ ràng hơn về nghề nghiệp, và tự cân nhắc xem mình có phù hợp với nghề hay không.
Admin: Chị nghĩ vì sao nhiều người lại chọn làm kế toán?
Ms. Loan: Theo chị thấy thì đa số mọi người chọn nghề này vì: dễ xin việc, có tính ổn định và các đầu mục công việc rõ ràng. Ở bất kỳ doanh nghiệp nào, dù lớn hay nhỏ, cũng cần có kế toán. Ngoài ra, kế toán còn có một điểm đặc biệt là công việc có độ “tĩnh” nhất định. Công việc kế toán phần lớn sẽ là xử lý liên quan đến số liệu, chứng từ của các giao dịch kinh tế phát sinh tại đơn vị kế toán. Do vậy công việc này không đòi hỏi phải di chuyển quá nhiều hay gặp biến động lớn.
Admin: Em xin phép cắt ngang chút. Với độ tĩnh như thế thì những người thích di chuyển, hướng ngoại có thích hợp làm kế toán hay không?
Ms. Loan: Hoàn toàn có thể! Hiện nay, với sự phát triển của công nghệ, các dữ liệu giao dịch kinh tế phần lớn đã chuyển thành dữ liệu điện tử. Do vâỵ kế toán không nhất thiết phải “trói chân” ở văn phòng. Điều này đã được chứng minh trong khoảng thời gian phát sinh dịch Covid vừa rồi, khi mọi người bắt buộc phải làm việc tại nhà thì công việc của kế toán vẫn trôi chảy đó thôi.
Và mặc dù công việc kế toán phần lớn thời gian là xử lý dữ liệu và chứng từ nhưng cũng cần phải giao tiếp với các phòng ban liên quan và báo cáo với ban lãnh đạo. Đồng thời trong nhóm ngành kế toán, còn có nhóm công việc dịch vụ kế toán, kiểm toán, tư vấn. Nhóm công việc này thì đặc biệt sẽ dịch chuyển nhiều, giao tiếp nhiều. Thậm chí là vì phải đi nhiều quá mà mọi người lại định hướng chuyển việc khi lập gia đình hoặc có con nhỏ. Vậy nên là kể cả người thích di chuyển hay tính cách hướng ngoại thì đều có thể có những công việc kế toán thích hợp với sở thích và tính cách này của họ.
Admin: Nếu nói là có độ tĩnh nhất định thì có đồng nghĩa với lộ trình nghề nghiệp của kế toán sẽ ít thay đổi hay không? hoặc là khó để chuyển hướng sang nghề khác?
Ms. Loan: Theo quan điểm của chị thì thay đổi hay không thay đổi, phụ thuộc vào cá nhân mỗi người nhiều hơn. Tất nhiên là nghề này cũng sẽ có sự thuận lợi và không thuận lợi cho sự thay đổi và dịch chuyển thường xuyên.
Kế toán làm việc với số liệu, và rất nhiều thông tin từ các phòng ban liên quan. Theo chị thấy thì trong một doanh nghiệp thì ngoại trừ ban giám đốc thì phòng tài chính kế toán chính là bộ phận có thể tiếp cận và hiểu rõ được bức tranh toàn cảnh về doanh nghiệp nhất. Chỉ có điều là theo chị quan sát thấy, thì phần lớn các kế toán hiện nay không tận dụng được lợi thế này. Thường thì mọi người chỉ tập trung vào hoàn thành mục tiêu tuân thủ ngắn hạn (lập báo cáo cho xong, cho đủ báo cáo nộp cho cơ thuế,…) nhiều hơn là khai thác và tận dụng nguồn lực thông tin cho các mục đích dài hạn khác tạo nhiều giá trị gia tăng hơn (ví dụ như ra quyết định quản trị,…). Chính vì chỉ tập trung vào mục tiêu ngắn hạn, chỉ dừng lại ở ghi chép dữ liệu lịch sử như vậy, nghề kế toán ít tạo được giá trị gia tăng hơn nên đương nhiên thu nhập sẽ thấp hơn, và tương đối buồn là trong tương lai gần, những nội dung công việc này phần mềm có thể làm được mà không cần con người.
Admin. Quay trở lại với nội dung trong câu hỏi đầu tiên, chị nói lộ trình sự nghiệp trong ngành kế toán rõ ràng. Vậy lộ trình này thường diễn ra như thế nào?
Ms. Loan: Nếu so sánh với một số ngành khác trong khối kinh tế (ví dụ như quản trị) thì lộ trình con đường nghề nghiệp của kế toán sẽ tương đối rõ ràng.
Nếu xét theo chiều ngang, chị thấy người học ngành kế toán có thể ứng tuyển vào những vị trí thuộc 3 nhóm:
- Công chức Nhà nước;
- Kế toán doanh nghiệp;
- Hành nghề dịch vụ (kiểm toán, dịch vụ kế toán, tư vấn).
Trừ nhóm thứ nhất công chức Nhà nước, thì 2 nhóm còn lại chiếm phần lớn lực lượng nhân sự trong ngành kế toán. Với 2 nhóm này, thì các nấc thang sự nghiệp có thể chia thành một số nấc như sau:
- Nhân viên kế toán (Junior Staff): Bắt đầu từ các công việc cơ bản như kiểm tra chứng từ, hạch toán các tài khoản đơn giản như tiền…
- Kế toán tổng hợp (Senior Staff, Assistant Manager): Khi đã có kinh nghiệm, bạn sẽ đảm nhận trách nhiệm cao hơn, kiểm soát các hoạt động tài chính của doanh nghiệp.
- CA/CEO/CFO (Manager/Director): Với nhiều năm kinh nghiệm và chứng chỉ phù hợp, bạn có thể lên vị trí quản lý tài chính cấp cao.
Và giữa các nhóm này cũng có sự dịch chuyển từ nhóm này sang nhóm khác ở một vài khoảng thời gian nhất định. Xu hướng dịch chuyển thường gặp nhất là sau khoảng 2-3 năm làm tại các công ty dịch vụ, các bạn sẽ có dịch chuyển sang làm kế toán tổng hợp hoặc kế toán trưởng tại một doanh nghiệp, hoặc một số ít khác sẽ ứng tuyển công chức Nhà nước.
Admin: Có 1 vấn đề em muốn hỏi về các nấc thang nghề nghiệp này, mà chắc là cũng rất nhiều bạn quan tâm. Đó là khoảng thu nhập tương ứng với các vị trí này. Chị có thể chia sẻ thêm không?
Ms. Loan: Uhm, thu nhập là 1 vấn đề nhạy cảm, và thực ra cũng rất khó để chia sẻ vì thực tế là mức thu nhập nó không chỉ phụ thuộc vào vị trí công việc, mà còn phụ thuộc vào công ty mà các bạn làm nữa. Vị trí kế toán viên thông thường, nhưng làm ở công ty lớn thì thu nhập có thể bằng thậm chí lớn hơn thu nhập của Kế toán trưởng ở nhiều công ty nhỏ. Và hiện nay ở VN cũng không có các nguồn dữ liệu thống kê thu nhập cho ngành kế toán nói chung.
Ngoài ra, có một điểm tương đối đặc biệt của kế toán là có thể nhận việc làm thêm đúng ngành :))). Theo kinh nghiệm của chị, những bạn làm trong các doanh nghiệp lớn, các doanh nghiệp FDI, các bạn sẽ được trả mức lương tương đối khá hoặc có thể nói là cao. Nhưng đổi lại thì các bạn sẽ ít còn thời gian hoặc sức lực làm thêm việc gì khác nữa. Đối với một nhóm khác, mà chị nghĩ là nhóm này khá đông thì mức lương được trả cho công việc kế toán chính thức không cao lắm, và các bạn sẽ có nhu cầu nhận thêm công việc kế toán về nhà làm. Nhu cầu thị trường của nhóm này cũng khá nhiều nha. Do có nhiều công ty nhỏ, siêu nhỏ, hoặc thậm chí cả những công ty lớn chỉ cần kế toán để đảm bảo mục đích tuân thủ báo cáo thuế sẽ không tuyển dụng kế toán full time mà tuyển freelancer để tiết kiệm chi phí.
Admin: Vâng, em cũng muốn chia sẻ thêm 1 điều là, theo em thấy thì nhiều công ty sẽ thường có chính sách tăng lương cho nhân viên theo kết quả hoạt động của công ty và thời gian cống hiến nữa. Do vậy, khi bạn 40 tuổi làm trưởng phòng hay giám đốc kế toán với mức lương 50 ~ 60 triệu thì không có nghĩa đó là mức lương chung trên thị trường. Và nếu bạn chuyển việc sang công ty khác thì việc được đề xuất mức thu nhập chỉ bằng 1 nửa là hoàn toàn bình thường. Quay trở lại với lộ trình nghề nghiệp mà chị vừa chia sẻ, chị có thể giải thích rõ hơn về yêu cầu bằng cấp khi tuyển dụng các vị trí công việc kế toán thực tế sẽ như nào không?
Ms. Loan: Khi nhắc đến bằng cấp, chứng chỉ với ngành nào cũng thế thôi, đều chỉ vì 2 mục đích:
- Thứ nhất là thông qua quá trình học và thi thì chúng ta tích luỹ kiến thức, tức là học để biết, học để làm.
- Thứ hai nữa là bằng cấp, chứng chỉ sẽ làm đẹp hồ sơ của chúng ta, tạo lợi thế tại vòng hồ sơ khi chúng ta ứng tuyển
Trong ngành của chúng ta, thì có thể tóm lược một số bằng cấp, chứng chỉ mà nhà tuyển dụng, vị trí tuyển dụng yêu cầu như sau:
- Bằng thạc sỹ: nếu bạn nào có dự định thi vào công chức, viên chức Nhà nước thì nên chuẩn bị bằng cấp này.
- Chứng chỉ bồi dưỡng kế toán trưởng: Đây là chứng chỉ phổ biến nhất trong ngành mình và là điều kiện để có thể đảm nhiệm vị trí kế toán trưởng tại một doanh nghiệp
- Nếu bạn nào có định hướng làm việc tại firm hoặc hành nghề dịch vụ thì cần chứng chỉ hành nghề tại Việt Nam như: chứng chỉ đại lý thuế (CTA) và CPA.
- Còn nhóm các chứng chỉ quốc tế: bao gồm ACCA, CAT, CMA, CIMA, CIA, CFA là lợi thế rất lớn cho các bạn có định hướng làm việc trong các doanh nghiệp FDI hoặc những firm dịch vụ lớn.
Chúng ta tạm thời bỏ qua bằng thạc sỹ nhé, vì đó là yêu cầu cho nhóm công việc tương đối đặc thù. Còn lại thì chứng chỉ kế toán trưởng hoặc các chứng chỉ đại lý thuế, CPA đều yêu cầu các bạn phải có tối thiểu 2, 3 năm kinh nghiệm mới được thi. Do vậy, các bạn bạn lăn tăn không học chuyên ngành, hoặc không học trường top thì làm thế nào để qua vòng hồ sơ thì bắt đầu học ACCA cũng là một lựa chọn tốt. Tất nhiên là đây là chứng chỉ quốc tế nên học và thi bằng tiếng anh và chi phí cũng đắt hơn nha :))).
Còn nếu các bạn đã làm mấy năm rồi nhưng vẫn là kế toán viên, giờ muốn học thêm ACCA/ CPA để thăng tiến lên thì lại là câu chuyện khác. Việc học thêm các chứng chỉ hoặc các khoá học thực hành tất nhiên sẽ cung cấp cho các bạn kiến thức chuyên môn cần thiết. Tuy nhiên theo chị thì điều tiên quyết là các bạn cần nhận thức rõ về tình trạng hiện tại của mình, tại sao mình chưa thể thăng tiến?
Nguyên nhân khách quan có thể là do cơ cấu công việc, vị trí ở công ty hiện tại của bạn chỉ có như thế. Hoặc có thể nguyên nhân chủ quan là bạn chưa đủ kiến thức, chưa đủ năng lực để đảm nhiệm công việc này. Nếu hổng kiến thức thì đi bổ kiến thức trước. Nếu chưa được làm thì hãy xin công việc để làm, hãy nhiệt tình hỗ trợ, quan sát người đang làm những công việc đó xem họ làm như thế nào để học cách làm. Trường hợp xấu nhất là chẳng may bạn gặp môi trường không còn thăng tiến được, và người ta giấu nghề không chỉ bạn, không cho bạn làm cùng thì bạn biết nên quyết định thế nào rồi đấy :))). Và nhớ là đừng bao giờ lý do là do các bạn chưa được phân công công việc này, chưa có cơ hội làm việc như vậy. Cơ hội không tự nhiên mà có, nếu chỉ ngồi chờ cơ hội tới thì đến 99.99% là nó sẽ không tới với bạn đâu.
Admin. Ngoài bằng cấp ra, với tư cách là nhà tuyển dụng, và là bên tư vấn cho khách hàng tuyển dụng, thì chị sẽ yêu cầu ứng viên có những kỹ năng gì? Ý em là ngoài kiến thức về mảng kế toán, thuế là đương nhiên phải biết. Nhưng với các kỹ năng làm việc thì sao?
Ms. Loan: Uhm, thực ra thì mỗi công ty, tuỳ thuộc vào quy mô và loại hình hoạt động mà sẽ có những yêu cầu khác nhau về kỹ năng cần có của nhân viên. Và tất nhiên cũng tuỳ vào vị trí công việc là nhân viên hay quản lý nữa. Khi xem xét các yêu cầu tuyển dụng kế toán trên mạng, sẽ có 1 số kỹ năng chúng ta thấy xuất hiện khá nhiều như:
- Nhóm kỹ năng giao tiếp
- Nhóm kỹ năng thu thập, phân tích dữ liệu & đưa ra quyết định, giải quyết vấn đề
- Nhóm kỹ năng về máy tính
- Nhóm kỹ năng về phẩm chất cá nhân
- Với các vị trí tuyển dụng quản lý thì sẽ có nhóm kỹ năng quản lý nhân viên, quản lý thời gian, khả năng lãnh đạo và tổ chức công việc hiệu quả
- Với các doanh nghiệp FDI, thường sẽ có cả yêu cầu về kỹ năng về ngoại ngữ, như kiểu sử dụng thành thạo tiếng anh.
Thực ra với yêu cầu về kỹ năng làm việc, có một thực tế là nhiều yêu cầu tuyển dụng hiện nay đang được đưa ra theo kiểu “cho có”. Nghĩa là, chỉ đưa ra yêu cầu chung chung khi đăng tuyển, còn khi thực hiện kiểm tra, phỏng vấn tuyển dụng thì không căn cứ vào các tiêu chí này để lựa chọn. Sở dĩ có tình trạng này, theo chị thì có thể là vì không giống như các kiến thức chuyên môn, việc kiểm tra các kỹ năng khác này tương đối khó. Đó là nói từ góc độ yêu cầu tuyển dụng mà các công ty thường đăng nhé. Còn nếu trong thực tế làm việc thì chị thấy sẽ có 3 kỹ năng quan trọng mà các bạn đã và đang làm kế toán cần rèn luyện:
– Thứ nhất là kỹ năng tổ chức, sắp xếp. Đây là kỹ năng bắt buộc phải có. Lý do vì bản chất công việc của kế toán là làm việc với dữ liệu. Có thể là dữ liệu mềm hoặc dữ liệu cứng. Nhưng dù là dữ liệu nào thì cũng cần phải biết cách sắp xếp, lưu trữ để tránh bị mất mát, sai lệch, cũng như dễ dàng truy cập, sử dụng.
– Thứ hai là Kỹ năng phân tích dữ liệu. Đây là kỹ năng mà chúng ta nên có. Không phải công ty nào cũng yêu cầu về kỹ năng này. Nhưng vì bản chất công việc kế toán là làm việc với số liệu nên việc có kỹ năng phân tích là tất yếu cần thiết. Sau khi thu thập dữ liệu, nếu chỉ dừng lại ở việc lập BCTC thì nói thực là không có ý nghĩa gì. Chúng ta cần phải hiểu được ý nghĩa của thông tin, để biết được như nào là hợp lý, như nào là không hợp lý.
– Thứ ba là Kỹ năng lập báo cáo (Xác minh dữ liệu, đối chiếu tổng hợp dữ liệu và trình bày báo cáo): Đây cũng là kỹ năng mà chúng ta nên có nhưng lại là kỹ năng gần như không được đề cập cụ thể tại các yêu cầu tuyển dụng. Có thể vì báo cáo thường được lập tự động bởi phần mềm nên chúng ta thường coi việc biết lập báo cáo là đương nhiên. Nhưng thực tế thì không hẳn là như vậy.
Bản thân chị trong quá trình kiểm tra báo cáo cho nhân viên, rất nhiều bạn làm số chi tiết 1 kiểu, nhưng chuyển sang báo cáo tổng hợp lại 1 kiểu. Mắc lỗi sai rất cơ bản. Hoặc các bạn thường hay bị tư duy rập khuôn, máy móc. Kiểu người ta làm như nào thì mình cũng làm như vậy mà không đặt câu hỏi: Tại sao phải lập báo cáo này? Báo cáo mục đích để làm gì? Nên làm như nào để việc lập báo cáo được hiệu quả nhất? Dẫn đến báo cáo thường bị trình bày một cách tràn lan với nhiều thông tin không cần thiết.
Admin: Em cũng nghĩ là kỹ năng trình bày báo cáo này cực kỳ cần thiết, không chỉ cho mỗi công việc kế toán, mà công việc nào cũng cần. 1 câu hỏi cuối cùng, chị có lời khuyên gì cho những bạn đang phân vân có nên theo nghề kế toán hay không?
Ms. Loan: Uhm, nói là khuyên thì cũng không phải, mà là chia sẻ thôi. Kinh nghiệm làm việc trong ngành nhiều năm khiến chị có cảm nhận rõ ràng rằng: Nghề này không dành cho tất cả mọi người, nhưng nếu bạn muốn tìm một công việc mà bạn có thể hình dung tương đối cụ thể các đầu mục công việc sẽ làm, lộ trình nghề nghiệp như thế nào, và nếu bạn có logic tốt, cẩn thận thì đây là một lựa chọn không tồi. Quan trọng nhất là bạn phải xác định rõ kỳ vọng của mình: bạn muốn gì từ nghề này? Nếu đã quyết tâm theo đuổi, hãy đầu tư vào kiến thức, kỹ năng và không ngừng học hỏi. Đừng quên rằng cơ hội luôn dành cho những ai chủ động tìm kiếm nó!